Głojsce

Inicjatywa lokalna - jak to zrobić?

Droga i most między Szkolną a Ogrodową - inicjatywa mieszkańców

Inicjatywa lokalna to nowa forma realizacji zadań publicznych przez administrację samorządową we współpracy z mieszkańcami wprowadzona poprzez nowelizację do Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie w 2010 roku. Każdy samorząd zobligowany jest do przyjęcia uchwały o trybie i szczegółowych kryteriach oceny wniosków dotyczących inicjatywy lokalnej. Uchwałę przyjmuje organ stanowiący (rada gminy/powiatu lub sejmik województwa). Nowelizacja daje podstawę prawną do realizacji działań, które często i tak są już realizowane przez samorząd z mieszkańcami. Inicjatorzy mogą zaoferować swój wkład na wiele różnych sposobów. Począwszy od wpłat pieniężnych, poprzez dokumentację, materiały budowlane czy podjętą społecznie, w ramach wolontariatu pracę. Mieszkańcy sami lub z pomocą organizacji pozarządowej mogą zaproponować władzom lokalnym wspólne wykonanie jakichś zadań. To, kto może korzystać z inicjatywy lokalnej, w jakim celu oraz jakie są kolejne kroki związane z realizacją inicjatywy i jakie muszą być spełnione wymogi formalne określa Rozdział 2a ustawy. To do czego nowelizacja ma zachęcić mieszkańców (za cel przyjęto aktywizację obywateli) w Głojscach dokonuje się już od lat.

Inicjatywa lokalna jest dla mieszkańców

Inicjatywa lokalna skierowana jest do mieszkańców społeczności lokalnych. Mieszkańcy rozumiani są tutaj jako osoby zamieszkujące dane miejsce i wiążące z nim swoje „centrum interesów życiowych”. Ze względu na idee inicjatywy lokalnej jako oddolnej aktywności mieszkańców to właśnie ten fakt traktowania miejsca jest kluczowy, a nie formalne zameldowanie.

Mieszkańcy przy zgłaszaniu inicjatywy mogą działać samodzielnie lub skorzystać z pomocy organizacji pozarządowej. Organizacja pełni tylko rolę pełnomocnika mieszkańców. To sami mieszkańcy muszą się zorganizować, a organizacja może ich reprezentować. Jest to idealne narzędzie do działań lokalnych stowarzyszeń, jak również grup nieformalnych, w tym np. kół gospodyń wiejskich.

Do kogo występują mieszkańcy?

Mieszkańcy lub reprezentująca ich organizacja mogą zwrócić się z inicjatywą do samorządu, gdzie mają miejsce zamieszkania lub siedzibę. Oznacza to, że adresatem inicjatywy lokalnej głównie będzie gmina, ale formalnie nic nie stoi na przeszkodzie, żeby zwrócić się z wnioskiem do powiatu czy województwa. Inicjatywa może więc swoim zasięgiem obejmować zarówno jedną ulicę, miejscowość, gminę, jak i powiat czy województwo. Należy jednak pamiętać, że każdy ze szczebli samorządowych ma określone własne zadania, które determinują to, czy mogą być adresatem inicjatywy lokalnej. Np. jeżeli zgłaszamy inicjatywę do powiatu musimy wiedzieć, jakie ma on zdania i co z katalogu art. 19b można zgłosić do powiatu, a co w gminie.

Czego może dotyczyć?

Inicjatywa lokalna dotyczy zadań publicznych, czyli zadań, jakie realizuje gmina, powiat czy województwo. Zakres przedmiotowy inicjatywy lokalnej został jednak ograniczony. W art. 19b ust. 1 wprowadzono zamknięty katalog zadań, które można zgłaszać w ramach inicjatywy. Oznacza to, że nie każdy pomysł mieszkańców może być objęty tą formą współpracy. W ramach katalogu znalazły się zadania z zakresu:

Należy podkreślić, że to, co chcemy zrealizować, musi się zmieścić w wymienionych obszarach zadań publicznych. Dzisiaj szczególnie pierwsze zadanie budzi wiele entuzjazmu. Dotyczy kwestii inwestycyjnych, które dotychczas były trudne do realizacji. Warto jednak zwrócić uwagę, że chodzi tu o „inwestycje na własności samorządu”, czyli np. w przypadku remontu budynku musi to być budynek będący własnością jednostki samorządu terytorialnego, podobnie w przypadku obiektów, np. plac zabaw, musi być na gruncie będącym własnością samorządu.

W jakiej formie zgłasza się inicjatywę?

Inicjatywę mieszkańcy zgłaszają w formie wniosku zgodnie z kodeksem postępowania administracyjnego (KPA). Zgodnie z KPA wnioskiem jest pismo dotyczące np. spraw mieszkańców, a więc inicjatywa lokalna spełnia ten warunek.

Co powinien zawierać wniosek?

Wniosek powinien wskazywać przedmiot inicjatywy mieszkańców, w tym np. wypadku, jakie zdanie publiczne zgłaszają oni w ramach inicjatywy lokalnej.

Czy samorząd musi określić wzór wniosku?

Zgodnie z KPA wnioskiem jest też pismo. Formalny wzór wniosku nie jest więc konieczny, ale może być pomocny, jeżeli kryteria wyboru będą rozbudowane (należy jednak pamiętać, żeby „nie zabić” inicjatywy zbyt skomplikowaną procedurą).

Czy samorząd musi określić szczegółowo zawartość wniosku?

Samorząd zobligowany jest do przyjęcia uchwały o trybie i szczegółowych kryteriach oceny wniosków dotyczących inicjatywy lokalnej. Uchwałę przyjmuje organ stanowiący (rada gminy/powiatu lub sejmik województwa). Uchwała taka, ze względu na to, że dotyczy wszystkich mieszkańców, jest aktem prawa miejscowego i podlega między innymi obowiązkowym konsultacjom z organizacjami pozarządowymi (art. 5 ust. 5 ustawy o pożytku).

Przykładowe kryteria, które może przyjąć to:

Należy podkreślić, że samorząd sam określa kryteria oraz sposób ich oceny. Najbardziej obiektywne wydają się kryteria oceny punktowej.

Przykład: Udział finansowy wnioskodawcy w łącznych szacunkowych kosztach realizacji:

Ustawodawca dał tutaj pełną swobodę samorządom. Dla wnioskodawców oznacza to, że we wniosku powinni opisać przedsięwzięcie ściśle z uwzględnieniem zawartych w uchwale kryteriów.

Kto podpisuje się pod wnioskiem?

Wniosek powinni podpisać wszyscy wnioskodawcy lub powołać można komitet organizacyjny inicjatywy. W przypadku reprezentowania mieszkańców przez organizację pozarządową reprezentacja jest po stronie władz organizacji (statut lub inny akt wewnętrzny określa upoważnione do tego osoby).

Jak rozstrzygana jest inicjatywa?

Samorząd na podstawie przyjętej uchwały dokonuje oceny inicjatywy zgodnie z przyjętymi kryteriami oraz uwzględnia cele społeczne przedsięwzięcia. Jeżeli uzna inicjatywę za ważną i wymagającą wsparcia, zawiera umowę na czas określony na jej realizację.

Jeżeli wniosek zostanie przyjęty, pomiędzy samorządem a wnioskodawcą zawiera się umowę. Jest to umowa cywilno-prawna, w której określa sposób realizacji inicjatywy. Podpisanie umowy poprzedza wspólne dopracowanie budżetu i harmonogramu zadania.

Samorząd powinien wskazać, dlaczego przyjmuje lub odrzuca wniosek. Mieszkańcy mogą różne wnioski porównywać, oceniać w oparciu o przejrzyste kryteria zasadność inwestowania w określone cele.

Inicjatywa lokalna może prowadzić do bardziej równomiernego rozwoju i czegoś co nazwać można sprawiedliwością społeczną. Otóż okazać się może, że aktywne społeczności, zaangażowane w poprawę swojej lokalnej sytuacji, będą miały szanse realizować projekty, których z różnych przyczyn realizować nie mogły.

Jak realizowana jest inicjatywa?

Po podpisaniu umowy strony przystępują do realizacji zadań zgodnie z przyjętym budżetem i harmonogramem. Pamiętajmy, że wkład mieszkańców w inicjatywę deklarowany na etapie składania wniosków, musi być faktycznie zrealizowany. Oznacza to, że np. koniecznym będzie ewidencjonowanie czasu pracy społecznej, czy też udowodnienie wartości wkładu rzeczowego. Zrealizowane zadanie powinno zakończyć się protokołem np. zdawczo-odbiorczym, który potwierdzi formalnie zrealizowanie przez strony umowy swoich zobowiązań. Zapisy o etapie realizacji i rozliczaniu powinny być zawarte w umowie.

Inicjatywa lokalna wymaga pewnej formalizacji, ale jej szczegółowość oraz to czy będzie ona przystępna dla mieszkańców zależy w dużej mierze od samorządu. Tworząc rozwiązania należy pamiętać o tym, że nawet najlepszy pomysł można zabić nadmiernym formalizmem.